Znaczenie małej retencji w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych

Kilkukrotnie podejmowano w Polsce akcje dla poprawy struktury bilansu wodnego pod hasłem „rozwój małej retencji”. Podkreślano głównie konieczność zwiększenia zasobów wodnych dla potrzeb rolnictwa, ale również zwracano uwagę na stan środowiska przyrodniczego i możliwości ochrony przeciwpowodziowej. Uważa się (UNECE 1993), że nie jest możliwe zarządzanie zasobami wodnymi bez uwzględnienia całego spektrum zagadnień związanych z użytkowaniem zlewni, jakością gleby i powietrza, stanu świata roślinnego i zwierzęcego oraz obecnością człowieka. Szeroko pojmowana mała retencja spełnia większość warunków stawianych ekologicznym metodom gospodarowania zasobami wodnymi zarówno w krajobrazie rolniczym, jak i na obszarach leśnych i zurbanizowanych.

Formy i metody małej retencji

Wyróżnia się wiele szczegółowych metod, które mogą być wykorzystane do poprawy struktury bilansu wodnego w małych zlewniach. Można je pogrupować w różny sposób. Z punktu widzenia stosowanych „technik” i przynależności do różnych działów gospodarki wyróżnia się metody techniczne, planistyczne i zależne od sposobu użytkowania.

Znaczenie

Począwszy od lat 90. małą retencję realizuje się poprzez budowę małych zbiorników i urządzeń wodnych, zabiegi agro- i fitomelioracyjne, czy też zalesienia gruntów porolnych. Podejmuje się działania służące zachowaniu istniejących torfowisk i naturalnych oczek wodnych, a także zachowaniu olsów i łęgów oraz cieków wodnych w stanie zbliżonym do naturalnego. Zmiany stosunków wodnych w glebach oraz obniżanie się poziomu wód gruntowych są bardzo dotkliwe dla lasu. Powodują one przesychanie siedlisk wilgotnych i bagiennych, co prowadzi do zanikania cennych zespołów roślinnych i leśnych, a tym samym do zmiany składu gatunkowego drzewostanów, do zmian ingerujących w różnorodność biologiczną środowiska przyrodniczego.
Dlatego racjonalizowanie metod gospodarowania zasobami wodnymi, zwiększanie retencji wodnej, umiejętne i rozważne działanie w tej kwestii jest tak niezwykle ważne i również leśnikom leży mocno na sercu. Ekologiczne znaczenie obiektów małej retencji jest bardzo zróżnicowane. Zwykle wzrasta po pojawieniu się nadbrzeżnej roślinności szuwarowej, co następuje zwykle w okresie kilku lat po powstaniu zalewu – o ile wahania zwierciadła wody nie są zbyt znaczne i gdy nie przeciwdziała temu zarządzający akwenem. W odniesieniu do licznych gatunków związanych ze środowiskiem wodnym szczególne znaczenie mają wyspy oraz płytkie zatoki nieobjęte intensywnym zagospodarowaniem.
Często podkreśla się także duże ekologiczne znaczenie roślinności terenów nadbrzeżnych. Istotną kwestią związaną ze zbiornikami małej retencji są ich funkcje przewidywane na etapie projektu i budowy w relacji do funkcji, które potem są pełnione. W przypadku silnej eutrofizacji zbiornika liczne planowane funkcje nie mogą być pełnione prawidłowo. Jest to szczególnie istotne w przypadku zbiorników mających retencjonować wodę na potrzeby ujęciowe. W takim przypadku wykluczone powinny być funkcje rekreacyjne zbiornika, a w jego zlewni powinny być przeprowadzone działania znacznie zmniejszające prawdopodobieństwo pojawienia się istotnych ilości zanieczyszczeń.

Podsumowanie

Działania wchodzące w zakres małej retencji mogą w istotny sposób przyczynić się do ochrony jakości wód i poprawy struktury bilansu wodnego. Zwiększenie potencjalnych zdolności retencyjnych zlewni, które w wielu przypadkach zostały ograniczone na skutek działalności człowieka, jest ważnym elementem ochrony i kształtowania zasobów wodnych.
Mała retencja jest ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej, ale w większości przypadków nie może być jedynym sposobem działań. Przy pomocy małej retencji nie da się zmniejszyć zagrożeń powodziowych w dolinach dużych rzek. Podstawowym elementem małej retencji są zbiorniki wodne i podpiętrzenia wody w ciekach oraz renaturyzacja obszarów mokradłowych. Zbiorniki i piętrzenia mogą pełnić różne funkcje gospodarcze, a równocześnie ograniczać wezbrania powodziowe, przyczyniać się do zwiększenia zasobów wód podziemnych i poprawiać jakość wód powierzchniowych. Znaczenie rekreacyjne zbiorników małej retencji związane ze stworzeniem dobrych warunków do wypoczynku, wędkarstwa, sportów wodnych przyczynia się do wzrostu atrakcyjności terenów wiejskich, które nie powinny być tylko zachętą do rozwoju agroturystyki, lecz stwarzać lepsze, bardziej komfortowe warunki życia miejscowej ludności.
Mała retencja zajęła właściwe miejsce w gospodarce leśnej, a jej rola w dalszej perspektywie, z uwagi na wpływ i znaczenie dla stanu lasu, umocni się, pozwalając na trwale zrównoważony rozwój ekosystemów leśnych.