Użytkowanie lasu jest gałęzią gospodarki leśnej zajmującym się planowaniem i racjonalnym pobieraniem użytków leśnych w postaci drewna w granicach nie przekraczających możliwości produkcyjnych lasu oraz produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochrony przyrody.

W mowie potocznej słowa „drzewo” często używa się niewłaściwie zamiast „drewno”. Drzewo, to cała roślina , natomiast drewno jest podstawowym składnikiem, z którego zbudowane są drzewa i krzewy. Najważniejszym produktem gospodarki leśnej jest drewno. Towarzyszyło ono człowiekowi od zawsze w wielu dziedzinach życia. Drewno stanowi, obok węgla, żelaza i ropy, surowiec przemysłowy, od którego zależy rozwój gospodarczy świata. Pozyskanie drewna odbywa się w oparciu o zasadę trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. Oznacza to pozyskanie drewna w ilościach i miejscach gwarantujących zachowanie lasu teraz i w przyszłości wraz z ciągłym pełnieniem jego wszystkich funkcji.

Ile można pozyskać drewna?

Ilość wycinanego drewna (etat) określana jest dla każdego nadleśnictwa w m³ według ściśle określonych kryteriów takich jak: gatunek drzewa, przyjęty wiek dojrzałości technicznej (wiek rębności), przyrost (wyliczona metodami statystycznymi ilość drewna corocznie odkładana w postaci słojów rocznych). Etat jest podstawowym wskaźnikiem określanym w planie urządzania lasu, dokumencie sporządzanym na 10 lat każdego nadleśnictwa. Cięcia wykonywane w lesie, w wyniku których pozyskuje się drewno, dzielą się na cięcia przedrębne (pielęgnacyjne) i cięcia rębne.

Rozróżniamy dwa rodzaje cięć:

Cięcia przedrębne, w ramach których wykonuje się następujące zabiegi:

• czyszczenia późne, otrzymuje się takie sortymenty drzewne jak drobnica (grubość poniżej 7 cm) oraz żerdzie w niewielkich ilościach ok. 5-10m3/ha,
• trzebież wczesna, otrzymuje się głównie sortymenty stosowe przeznaczone na papierówkę i opał oraz żerdzie, kopalniaki i drobnicę w ilościach ok. 15-20m3/ha,
• trzebież późna, otrzymuje się głównie sortymenty dłużycowe przeznaczone do tartaków oraz stosowe w ilościach 20-30m3/ha.

Cięcia pielęgnacyjne wykonuje się z częstotliwością jeden raz na 10-15 lat.

Cięcia rębne - przeprowadza się w drzewostanach, które osiągnęły wiek rębności np. dla sosny jest to najczęściej 100 lat a dla dębu 120-140 lat.

Przed wycinką drzew leśniczy wykonuje szereg prac przygotowawczych, do których należy oznaczenie granic powierzchni zrębu, wyznaczenie pojedynczych drzew do wycinki w trzebieżach, określenie organizacji pracy na powierzchni oraz wskazuje miejsce transportu leśnego tzw. zrywki.

Pozyskanie drewna składa się z trzech głównych etapów:

Ścinka, okrzesywanie i wyrzynka drewna.

Czynności te wykonywane były kiedyś dwoma narzędziami ręcznymi: piłami ręcznymi i siekierami, teraz zastąpione zostały piłami spalinowymi oraz coraz częściej maszynami wielooperacyjnymi wykonującymi wszystkie trzy czynności jednocześnie. Te wielooperacyjne maszyny nazywają się harwesterami. Pozyskuje się drewno w różnych sortymentach t.j. ze względu na spełniane normy jakościowo-wymiarowe ścięte drewno grupuje się do poszczególnych klas.

Powierzchnie, na których w danym momencie wykonywane są prace z zakresu pozyskania i zrywki drewna oznacza się tablicami widocznymi na zdjęciu poniżej. Ze względów bezpieczeństwa należy stosować się do zakazu wstępu. Wbrew pozorom pracownicy nie są w stanie zawsze zobaczyć, że ktoś postronny jest w pobliżu, co grozi wypadkiem śmiertelnym.

Fot. D. Chaliński

Zrywka drewna

To proces transportu drewna od miejsca ścinki do miejsca okresowego składowania w lesie skąd drewno zabierane jest przez kupujących. Jeszcze niedawno zrywka wykonywana była przede wszystkim przy pomocy koni. Choć jeszcze współcześnie koń wykorzystywany jest w niektórych trudnych warunkach górskich, to w głównej mierze odbywa się ciągnikami rolniczymi lub specjalistycznymi ciągnikami przegubowymi, które nazywają się skiderami.

Wywóz drewna

Sprzedaż drewna odbywa się w dwóch systemach:

• loco skład; drewno wywiezione jest z miejsca pozyskania i zlokalizowane na składnicy drewna.
• loco las; pozyskane drewno zlokalizowane jest w lesie (miejscu pozyskania), jego cena jest powyższona o koszt transportu (wywozu), którą ponosi kupujacy.

Wywóz drewna obecnie wykonywany jest najczęściej przez wyspecjalizowane pojazdy wysokotonażowe przystosowane do transportu drewna krótkiego i długiego.

Klasyfikacja drewna

Pozyskane drewno po okrzesaniu podlega manipulacji czyli zaliczeniu według określonych kryteriów do ściśle określonej grupy jakościowo – wymiarowej.

Drewno wielkowymiarowe

Jest to drewno wyrabiane w całych długościach tj. od podstawy pnia aż do przejścia dłuzycy lub kłody w koronę, przy czym ich średnica górna musi być większa niż 14 cm. W zależności od ilości i rodzaju wad takich jak sęki, krzywizna, przebarwienia, pęknięcia drewno zaliczane jest do czterech klas jakości A,B,C,D. Drewno wielkowymiarowe przeznaczone jest do przerobu tartacznego na bale i deski, a najlepszej jakości na okleinę, sklejkę, słupy teleenergetyczne.

Drewno średniowymiarowe

Jest to drewno o średnicy górnej od 5 cm wzwyż i dolnej do 24 cm. Wyrabiane jest w całych długościach oraz pocięte w stosach. W całych długościach wyrabiane są tzw. kopalniaki przeznaczone do zabudowy chodników w kopalniach węgla oraz żerdzie ogólnego przeznaczenia i żerdzie do produkcji płyt.

Drewno w stosach wyrabia się najczęściej w długościach 1,2 i 2,4 m. Wykorzystywane jest do przerobu mechanicznego (deski na palety), chemicznego (papierówka na celulozę i różnego rodzaju płyty) oraz na opał.

Drewno małowymiarowe

Jego średnica dolna nie przekracza 5 cm potocznie określane jako drobnica przeznaczone jest do przerobu przemysłowego i na opał.

Wyrobione drewno jest „odbierane” przez leśniczego czyli przyjmowane na magazyn i oznaczane specjalnymi płytkami pozwalającymi na dokładne określenie skąd pochodzi drewno.

Na poniższym zdjęciu numer na górze to nr kolejnej sztuki, stosu ect. (w tym przypadku jest to numer 03945) natomiast szereg liczb na dole mówi o tzw. adresie leśnym; 09 - określa nr Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych; Poznań 01 - określa nr Nadleśnictwa Antonin; 09 - określa nr leśnictwa – Mariak.

Fot. D. Chaliński